Bahar Seminerleri 12 Nisan - 18 Haziran 2004
Fıkhın pozitif hukuka yansıması: xx. Yüzyılda kanunlaştırma çalışmaları
Osmanlı Devleti’nde Mecelle’nin hazırlanması ile başlayan İslâm dünyasındaki kanunlaştırma çalışmaları XX. yüzyılın başlarından itibaren ulus devletler tarzında ortaya çıkan yapılanma sürecinde Batı dünyasıyla ilişkilerin yoğunlaşması neticesinde hız kazanmıştır. İslâm ülkelerinde farklı şekillerde ortaya çıkan ve hukuk reformu şeklinde de isimlendirilen bu düzenlemelerin fikrî altyapısı, metodu, kurumsal yapılanmalar, uygulamaya ne şekilde yansıdığı vb. konular geniş bir araştırma alanı olma özelliğine sahiptir. Konunun tarihsel boyutunu da dikkate alarak yapılacak bilimsel çalışmalar pozitif hukuk ve kanunlaştırma kavramlarıyla fıkıh külliyatındaki birikim arasında kurulabilecek ilişkinin niteliğini belirleme açısından önem arzetmektedir.
8 hafta sürmesi planlanan seminerde bu alanla ilgili literatür, kaynaklar ve tarihsel arka plan hakkında bilgi verildikten sonra Pakistan örneği üzerinde durulacaktır.
1. Hafta: Literatür. İslâm dünyasında hukuk reformu ve kanunlaştırma teşebbüsleri ile ilgili başvuru kaynağı niteliğindeki çalışmalara temas edilerek kısaca tanıtımları yapılacaktır.
2. Hafta: Tarihçe (Mecelle’ye Kadar). Hz. Peygamber döneminden Mecelle’ye kadar fıkhın tedvini ile ilgili gelişmelere özet olarak temas edilecektir.
3. Hafta: Mecelle ve Sonrası. Mecelle’nin tedvini ve Osmanlı Devleti sonrası İslâm dünyasında bağımsızlıklarını kazanan ülkelerde ortaya çıkan belli başlı kanunlaştırma teşebbüsleri ele alınacaktır.
4. Hafta: Hint Alt Kıtası. Hint yarımadasının Hindistan ve Pakistan şeklinde ikiye bölünmesinden önce İslâmî dönem ve İngiliz hâkimiyeti sürecinde İslâm hukukunun genel durumuna temas edilecektir.
5. Hafta: Bağımsızlık Sonrası Pakistan. Anayasa Hukuku Pakistan’ın kuruluş aşaması sonrasında anayasa hukuku alanında meydana gelen gelişmeler, anayasa hazırlık süreci, anayasa komisyonu, kurucu meclis çalışmaları ve anayasalar üzerinde durulacaktır.
6. Hafta: Aile Hukuku. Aile hukuku ile ilgili düzenlemeler, evlilik ve aile hukuku komisyonunun çalışmaları, İslâm aile hukuku kararnamesi ele alınacaktır.
7. Hafta: Ceza Hukuku. Ceza hukuku alanındaki düzenlemeler ve bunların nitelikleri hakkında bilgi verilecektir.
8. Hafta: Kurumsal Yapılanma ve Yargı Teşkilâtı. İslâm Düşüncesi Konseyi, Federal Şer‘î Mahkeme ve diğer yargı kuruluşlarının ortaya çıkışı ve bu kuruluşların çalışmaları hakkında bilgi verilecektir.
Doç. Dr. Şükrü Özen
Klasik İslâm Hukuku Metinlerine Giriş
Burhâneddin el-Mergînânî’nin (ö. 593/1197) el-Hidâye adlı kitabı, Hanefî mezhebinin en tanınmış ve en muteber eserlerinden kabul edilir. Bu eser medreselerde yüzyıllar boyu okutulan temel metinlerden biri olagelmiştir. Adı geçen eseri tanımak Hanefî mezhebi literatürünün sistematiğini tanımaya ve bu alanda yazılan eserlerin dilini anlamaya yönelik çalışmalara bir giriş niteliği taşır. İşte bu seminer çalışmasında eserin belli bölümleri ele alınıp incelenecek ve çeşitli yönleri tartışmaya açılacaktır.
Doç. Dr. Şükrü Özen
Fıkıh Usulü: Klasik Metin Okumaları
Bu seminerde Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin et-Telvîh adlı eseri takip edilecektir. Bu eser, Mâverâünnehirli Mâtürîdî-Hanefî gelenekten gelen Sadrüşşerîa’nın et-Tavzîh adlı eseri üzerine yine aynı bölgenin âlimi olmakla birlikte Fahreddin er-Râzî geleneğine mensup olan Teftâzânî tarafından hâşiye formunda kaleme alınmıştır. Bu sebeple bu eserlerde iki farklı geleneğin karşılaşmasına, dolayısıyla bir bakıma çatışmalarına tanık olunmaktadır. Teftâzânî et-Tavzîh üzerine yazdığı hâşiyelerde çoğu kez metni yeniden tesis ederek bir metnin yeniden nasıl anlaşılabileceğini göstermekte ve ardından bu metinde ele alınan konuları kendi anladığı perspektiften eleştirel bir yaklaşımla değerlendirmeye tâbi tutmaktadır. Seminer, Tahsin Görgün ve Recep Şentürk’ün de modern sosyal bilimler üzerinden yaptıkları yorumlarla zenginleştirilecektir.
Dr. Casim AVCI
İslâm’ın İlk Asırlarında Bizans’la İlişkiler
Bu seminer VII. yüzyılda İslâmiyet’in doğuşundan 1453’te Bizans İmparatorluğu’nun yıkılışına kadar yaklaşık dokuz asırlık bir dönemi kapsayan ve “İslâm-Bizans İlişkileri” adıyla formüle edilebilecek geniş araştırma alanının bir parçasıdır. Hz. Peygamber, Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler ve Abbâsîler’in ilk döneminin esas alınacağı seminerde konular akademik bir üslupla işlenecektir. Asırlar boyu birbirlerinin komşusu ve “ötekisi” olmuş iki farklı uygarlık arasında gerçekleşen çok yönlü ilişkiler diplomasi, din, bilim ve sanat alanları ön plana çıkarılarak ele alınacaktır. Konular işlenirken tarih çalışmalarında karşılaşılan problemlere ve çözüm yollarına da işaret edilecektir. Seminere genel olarak tarih, özelde ortaçağ tarihi ve İslâm tarihinin yanı sıra kelâm, bilim tarihi, sosyoloji, edebiyat ve sanat tarihi gibi sosyal branşlarda akademik çalışma yapanlar/yapmak isteyenler, ayrıca -sınırlı olmakla birlikte- ilgi duyanlar katılabilecektir.
1. Hafta: Giriş İslâm-Bizans İlişkileri Projesi, ana başlıklar, terminoloji ve kaynaklar
2. Hafta: İslâm’dan Önce Arap-Bizans İlişkileri
3. Hafta: Diplomasi: Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemi
4. Hafta: Diplomasi: Emevîler ve Abbâsîler’in İlk Dönemi
5. Hafta: Dinî İlişkiler (diyalog ve tartışmalar)
6. Hafta: Bizans’ta İkonoklazma Mücadelesi ve İslâm Etkisi
7. Hafta: Bilim Alanında İlişkiler
8. Hafta: Sanat (Mimari, Mûsiki, Edebiyat) Alanında İlişkiler
Doç. Dr. Recep Şentürk
Klasik Dil Bilimleri: Kuram Ve Uygulama
2003 Sonbaharında başlayan seminer halen devam etmektedir. Klasik dil bilimleri veya “alet ilimleri” deyince akla şu ilimler gelir: (1) Sarf, (2) Nahiv, (3) Mantık, (4) İstiare, (5) Vad‘, (6) Münâzara, (7) Beyân, (8) Me‘ânî, (9) Bedî‘ ve (10) Usûl-i fıkıh. Her bir ilim dalının kuramı ve uygulaması tarihî bir bakış açısından kısaca tanıtılmaktadır. Modern dil ve yorum kuramları ile mukayeseye önem verilmektedir. Böylece katılımcılar, dil bilimlerinde derinleşmeye ve İslâmî ilimlerde araştırma yapmaya sistemli bir şekilde hazırlanmaktadırlar. Bu seminer Arapça dil öğrenim dersi değildir; klasik dil bilimleri (linguistics ve hermeneutics) üzerinden İslâm düşüncesine bir giriştir. Katılımcılarda iyi seviyede Arapça dil bilgisi ön şart olarak aranmaktadır. Derse kabul mülâkatladır. Haftada iki defa değişen vakitlerde.verilen seminer, iki ayrı grupla yapılmaktadır. Birinde ders takriri Arapça, diğerinde Türkçe’dir.
Dr. Aydın TOPALOĞLU
Çağdaş Din Felsefesi Problemleri
Felsefenin ruhu tartışmadır, tenkit ve tahlilin ön planda olduğu sorgulama faaliyetidir. Felsefe yapmaktan amaç da belirli bir problem etrafında düşünerek tartışmak, gerekiyorsa alternatifler üreterek, neticede rasyonel, tutarlı ve mümkün olduğunca objektif bir sonuca varmaktır.
Din felsefesi de dini felsefî açıdan ele almak, bir anlamda dinî problemleri felsefî yöntemlerle tartışmaktır. Felsefe temelsiz ve sonuçsuz bir sorgulama faaliyeti olmadığı gibi din de gözü kapalı bir itaat ve tapınma olayı değildir. Dolayısıyla ikisinin de ortak noktaları tahmin edilenin ötesindedir. Felsefenin sadeliği, netliği ve şüpheciliği ile dinin gizemliliği, içtenliği ve teslimiyeti birbirlerini tanımlayan unsurlardır. Dinî inançları, metafiziği ve moral değerleri dışlayan soyut ve pozitivist bir felsefe ile bünyesinde rasyonel düşünceyi, kuşkuyu ve maddî gerçekçiliği dikkate almayan din anlayışı tek başına yaşamımızı anlamlandıramaz. Her ikisi de insan doğasının bir gerçekliğidir. Teorik ve pratik sorunlarımıza farklı açılardan yanıt arama uğraşısıdır. Ufkumuzu genişleten ve olaylara farklı bakmamıza yol açan söz konusu yanıtların ve karşı eleştirilerin sergilendiği alanı, din felsefesini, tanıtmak ve günümüzle ilişkilendirmek de seminerin temel amacıdır.
Fârâbî, İbn Sinâ, İbn Rüşd ve Gazzâlî gibi İslâm düşünürlerinin eserleri yanında takip edilecek bazı kaynaklar şunlardır:
Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, II, İzmir 1993.
Platon, Euthyphro, Apology, Crito, Phaedo, New York 1988.
Ayer, A. J., Language, Truth and logic, London 1999.
Descartes, R., A Discourse on Method, London 1949.
Feuerbach, Ludwig, The Essence of Christianity, London 1843.
Flew, A., God and Philosophy, London 1968.
Hume, David, Dialogues Concerning Natural Religion, USA 1988.
Kant, Immenual, Critique of Pure Reason, London 1958.
Russell, Bertrand, Why I Am Not a Christian, London 1967.
Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, London 1992.
1. Hafta: Felsefe Nedir? Felsefe tanımlanabilir mi? Amacı, yöntemi ve problemleri nelerdir.? Karmaşık doktrinler yığını mı veya bilgece yaşam tarzı mıdır? Yaşamımızda ne kadar etkindir?
2. Hafta: Din Nedir? Din felsefenin konusu olabilir mi? Hakkında düşünebilir miyiz? Düşünce boyutu var mıdır? Rasyonellik, mantıkîlik, iç tutarlılık ve gerçekçilik aranabilir mi?
3. Hafta: Tanrı Kavramı. Tanrı kavramını nasıl tahlil edebiliriz? Anlaşılır olacak mıdır? Farklı anlayışlar bulunabilir mi? Teist, Deist, Panteist, Agnostik ve Ateist kime denir?
4. Hafta: Tanrının Varlığı. Tanrının varlığını kanıtlayabilir miyiz? Böyle bir şeye ihtiyaç var mıdır? Varsa, somut neler söylenebilir? Klasik kanıtlar yeterli olmuş mudur?
5. Hafta: Ateizm Problemi: Ateizm Nedir? Dine ve dindarlara bir yanıt mıdır? Tutarlı yanları olabilir mi? Gerekçeleri nelerdir? Ateistin mantığını anlayabilir miyiz? Tarihte ve günümüzdeki ünlü ateistler kimlerdir? Başarılı olmuşlar mıdır?
6. Hafta: Kötülük Problemi. Kötülükleri nasıl yorumlayacağız? Görmezlikten gelebilir miyiz? Başımıza geldiğinde neler düşünürüz? Dinî açıklamalar tatminkar mıdır? Bazıları inançsızlığa gider mi?
7. Hafta: Din Dili. Dinin kendine özgü bir dili var mıdır? İnançlarımız sözcüklere dökülebilir mi? Mantıksal tutarlılığa tâbi olacak mıdır? Olgusal mıdır? (Somut gerçeklik ifade eder mi?) Yorum zorunlu bir ihtiyaç mı yoksa zekice bir kaçamak mıdır?
8. Hafta: Mistik Tecrübe. Dinin duygu boyutu var mıdır? Bu duygular sistematik bir bilgi içerir mi? Tanrının varlığı için kanıt olabilir mi? Doğruluk testine ve psikolojik tahlile tâbi midir?
9. Hafta: Dinî Çoğulculuk. Dinî çoğulculuk nedir? Böyle bir şey mümkün müdür? Herkes haklı olabilir mi? Veya herkes yanılıyor mu? İslâm’a göre Ehl-i Kitap (Yahudiler ve Hıristiyanlar) mümin mi?/kafir mi?/ateist mi?/dinsiz mi?/müşrik mi? Diğer dinler müslümanları nasıl kategorize ediyor?
10. Hafta: Ahlâk. Ahlâk dinden bağımsız mıdır? Dine inanmayanlar zorunlu olarak ahlâksız mıdır? Ahlâklı olmak için dindarlık yeter bir koşul mudur? Beklentilerimiz veya çıkarlarımız (cennet ümidi veya cehennem korkusu) davranışlarımız için temel teşkil eder mi?
Doç Dr. M. Sait ÖZERVARLI
Klasikten Post-moderne: Batı Felsefî Düşüncesinde Yöntem Farklılıkları
Yöntem meselesi her ilim dalında üzerinde çalışılan bir konudur. Doğu ve Batı düşüncelerinin tarihî seyri içinde ilimlerin şekillenmesi ve sistemlerin oluşumunda önemli bir rol oynayan yöntem konusu çağdaş ilim teorisyenleri tarafından da çokça tartışılmaktadır. İslâm düşüncesinin yeniden inşasının gündemde olduğu günümüzde, doğuracağı esaslı sorunları hesaba katmaksızın geleneği Batı’da farklı şartlarda ortaya çıkan bir yönteme eklemleme yaklaşımları sıkça göze çarpmaktadır. Bu sebeple Batı’daki yöntemleri ontolojik düşünce sistemiyle birlikte tanımak bir araştırmacı için zorunlu hale gelmektedir. Bu seminerde temel bazı örnekler ışığında Batı düşüncesindeki yöntem tartışmaları tarihî arka planla birlikte ortaya konmaya çalışılacaktır. Altı haftalık seminer programı şu şekilde planlanmıştır:
1. Hafta: Yöntem meselesi ve ontoloji/epistemolojiyle ilişkisi
2. Hafta: Klasik felsefede ve özellikle Platon ve Aristo sistemlerinde yöntem
3. Hafta: Modern düşüncenin kurucularında yöntem
4. Hafta: XIX. yüzyılın evrimci pozitivistlerinde yöntem
5. Hafta: Post-modern söylemde yöntem
6. Hafta: Çağdaş sistemler ve yöntem
Dr. Tahsin GÖRGÜN ve Doç Dr. Recep ŞENTÜRK
İslâm Medeniyetine Giriş: Temel Kavramlar
Öncelikle ilâhiyat eğitimi görmemiş ancak modern bir eğitim sürecinden geçmiş üniversite talebelerine ve mezunlarına yönelik olan bu seminer her kesimden ilgili kişilere açıktır. İslâm’ın temel kavramları konuyla ilk defa karşılaşan insanlara anlaşılır bir dille ve varsa modern mukabilleri ile mukayeseli olarak izah edilecektir. Bu seminerin amacı, İslâm dininin varlık, bilgi ve sosyal davranışı ilgilendiren temel kavramları üzerinden İslâm’a sistemli bir giriş yapmaktır. Ele alınacak temel kavramlardan bazıları şunlardır: Allah, Kur’ân, Peygamber, Sünnet, bilgi, iman, İslâm, ihsan, amel, ihlâs, adap, tasavvuf, kalp, güzel ahlâk, sevgi ve kardeşlik, adalet, usul, dünya, din, nefs ve yakîn.
Dr. Sedat ŞENSOY
Belâgat İlmine Giriş
XX. yüzyıl, batıda dilbilim ve dil felsefesi alanlarında dikkat çekici bir gelişmeye sahne olmuş, bu alanlarda ortaya konulan çalışmalar diğer sosyal bilimlerin metodolojileri üzerinde büyük tesir icra etmiştir. İslâm dünyasında ise bu alanlardaki çalışmalar dilsel bir mucize olan Kur’ân-ı Kerîm’e bağlı olarak gelişmiş ve erken dönemlerden itibaren çok değerli çalışmalar ortaya konulmuştur. Bugün dilbilim ve dil felsefesinde ele alınan problemlerin önemli bir kısmı klasik dönem İslâm dünyasında “belâgat ilmi” adı altında incelenmiştir. Belâgat ilminde ele alınan problemlere bir giriş mahiyetindeki bu seminer, Osmanlı âlimlerinden Hızır b. Muhammed el-Amâsî’nin Ünbûbü’l-belâga isimli muhtasar eseri çerçevesinde gerçekleştirilecek olup temel Arapça bilgisine sahip olan ve konuya ilgi duyan herkese hitap etmektedir.
1. Hafta: Fesahat ve belâgat kavramları, meânî ilminin tanımı
2. Hafta: İsnad ve haber kavramları, öznenin (müsnedün ileyhin) durumları
3. Hafta: Yüklemin (müsnedin) ve fiille ilişkili unsurların durumları
4. Hafta: Tahsis, inşâî ifadeler
5. Hafta: Cümlelerin ayrılması-bağlanması, sözün kısaltılması-uzatılması
6. Hafta: Beyân ilminin tanımı, teşbih ve türleri, mecaz ve türleri
7. Hafta: İstiare ve türleri, i‘rabda ve isnadda mecaz, kinâye ve türleri
8. Hafta: Bedî‘ ilminin tanımı, mâna ve lafızla ilgili edebî sanatlar.
Mustafa Sinanoğlu
Modern Düşüncede Kelâm: Wolfson, Watt, Hanefi ve Fazlur Rahman
İlyas Üzüm
Kültürel Kaynaklarına Göre Alevîlik: Alevî-Bektaşî Menâkıbnâmeleri, Buyrukları ve Deyişleri
|
