Ubeydullah es-Semerkandî (ö. 701/1301), Mâtürîdî-Hanefî geleneğine mensup sufi-meşrep bir âlimdir. Kelam ve fıkıh sahasında kaleme aldığı eserlerinde Eş‘arî-Şâfiî kaynakları da göz önünde bulundurmakla birlikte, çoğunlukla Mâtürîdî-Hanefî çizgiyi öne çıkarmıştır. Usûl-i fıkha dair Cāmiʿu'l-Uṣūl adlı eserinde Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) el-Meʿālim ve el-Maḥṣūl’ünü esas alarak Şâfiî ve Hanefî mezhebinin görüşlerini mukayeseli şekilde ele almış, genellikle Hanefîlerin görüşünü tercih etmiştir. Tenkitli neşrini hazırladığımız Şerḥu’l-Esmāʾi’l-Ḥusnā’sında ise Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) el-Maḳṣadu’l-Esnā’sını özetlemiş, Mâtürîdî kelamının Eş‘arî kelamından ayrıldığı meselelerde Gazzâlî’ye tenkitler yöneltmiştir. Bu nedenle eser, el-Maḳṣadu’l-Esnā’nın Mâtürîdî bir bakış açısıyla yeniden kaleme alınmış şekli olarak değerlendirilebilir.

Semerkandî’nin sufi meşrep kimliği yalnızca Şerḥu’l-Esmāʾ’da değil, tahkik edilen sekiz tasavvufi risalesinde de belirgindir. Bunlar: Risāletu’l-Ḳalb fi’l-Melekūt, Risāle fī ʿİlmi’l-Ḥaḳīḳa, Risāle fī ʿİlmi’ṭ-Ṭarīḳa ve’l-Ḥaḳīḳa, Risāle fī Maʿrifeti’l-İnsān, Risāle fi’l-ʿİbāde ve’l-ʿUbūdiyye, Risāle fī Mesâʾili’ṭ-Ṭarīḳa ve’l-Ḥaḳīḳa, Risāle fi’t-Tevbe ve Risāle fī Ḥaḳīḳati’r-Rūḥi’n-Nāṭıḳa’dır. Bu risalelerin temelinde İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) varlık merkezli tasavvuf anlayışından çok, Gazzâlî süzgecinden geçen ilk dönem tasavvuf anlayışı bulunmaktadır. Bununla birlikte ruh meselesinde Gazzâlî’nin klasik kelamî görüşten ayrılması Semerkandî tarafından tenkit edilmiştir. Ayrıca, Necmeddîn-i Kübrâ’dan (ö. 618/1221) “Şeyhimiz Seyfeddin Bâharzî’nin [ö. 659/1261] şeyhi” diye söz etmesi, onun Kübrevîlik ile irtibatını ortaya koymaktadır.

Orhan Musahanlı tarafından nüshaları tespit edilip değerlendirilerek Şerḥu’l-Esmāʾi’l-Ḥusnā ile tahkikli olarak neşredilen bu risaleler, İSAM’ın İkinci Klasik Dönem Projesi kapsamında yayımlanmış; kelam, fıkıh ve tasavvufun kesişiminde yer alan çok yönlü bir âlimin tasavvufî düşünce dünyasını gün yüzüne çıkarmıştır.

Satın almak için tıklayınız.